De Elfstedentocht 2024: Route met de fiets, auto of camper?
Met de fiets, auto of camper langs de Elfsteden rijden? Route voor de Elfstedentocht + verblijftips
De Elfstedentocht door het Friese platteland staat bekend als De Tocht der Tochten. Dit komt door de grote afstand van de tocht en het heroïsch karakter van de schaatsers die door weer en wind spartelen naar de eindmeet. Rondom de tocht heerst een ware publieksgekte die ieder jaar weer naar boven komt, ondanks dat de laatste schaatstocht al dateert van 1997.
Jaarlijks wordt er wel een fietstocht georganiseerd langs de elf steden van mooie vlakke Friesland. Fietsliefhebbers kunnen een fietsvakantie boeken rondom de elf steden en kunnen de tocht in hun eigen tempo fietsen.
Fietsreis langs de Elfsteden
TIP: 7-daagse Fietsrondreis Elfstedentocht met verblijf in 4* hotels. Je verblijft in twee hotels van waaruit je fietst langs de elf steden van de bekende Elfstedentocht in Friesland. Verblijf inclusief ontbijtbuffet en gratis parking nabij de hotels. Na reservatie kan je een complete pdf-gids downloaden met routes, toeristische informatie en gps-tracks.
Prijs: vanaf € 385 p.p., meer informatie.
Inhoud artikel
Geschiedenis van de Elfstedentocht
Hoe het begon
In Friesland was het de gewoonte om in de winter grote afstanden op het ijs af te leggen, zeker voor de armere bevolking die geen paard en kar konden aanschaffen. In december 1890 werd er voor het eerst een schaatstocht langs de elf Friese steden afgelegd. Pim Mulier was een van de eerste die zich aan de tocht waagde en hielp enkele jaren later met het organiseren van de eerste officiële wedstrijd.
De eerste Elfstedentocht
Op 2 januari 1909 werd de eerste, officiële Elfstedentocht op het ijs georganiseerd. De schaatstocht gaat over bijna 200 kilometer ijs, met start en aankomst in Leeuwarden. Doordat de tocht op natuurlijk ijs geschaatst wordt, kan ze alleen doorgaan bij gunstige weersomstandigheden waar het ijs minstens 15 centimeter dik is. De schaatstocht werd in totaal al 15 keer geschaatst, de laatste editie ging door op 4 januari 1997.
Van 23 naar 16.000 deelnemers
Tijdens de eerste Elfstedentocht hadden 48 deelnemers zich ingeschreven, waarvan er 23 daadwerkelijk de route zijn gaan schaatsen. Over de jaren heen vergrootte het aantal inschrijvingen behoorlijk en kunnen er maximaal 16.000 deelnemers meedoen. In 2014 werd echter besloten dat vanaf de winter van 2015/2016 alle voor juni 2014 ingeschreven leden van de Friesche Elf Steden, ruim 30.000 man, mee mogen doen bij de volgende Elfstedentocht.
Stempelkaarten
- De deelnemers worden verdeeld in groepen van 1000 man.
- De eerste groep vertrekt om 06:00 ’s ochtends, waarna er elke 10 tot 15 minuten nog een groep het ijs op gaat.
- Tijdens de tocht krijgen deelnemers een stempelkaart mee, die in de elf steden afgestempeld dienen te worden.
- Daarnaast zijn er onderweg nog drie geheime stempelposten waar de stempelkaarten geknipt worden.
- Deelnemers die alle elf stempels en drie knippen op de stempelkaart hebben en voor middernacht terug in Leeuwarden zijn, krijgen een Elfstedenkruisje als aandenken.
De 11 verschillende steden die aangedaan worden:
- Leeuwarden startpunt
- Sneek op 22 km
- IJlst op 26 km
- Sloten op 40 km
- Stavoren op 66 km
- Hindeloopen op 77 km
- Workum op 86 km
- Bolsward op 99 km
- Harlingen op 116 km
- Franeker op 129 km
- Dokkum op 174 km
- Leeuwarden (finish) op 199 km
De route op de kaart
TIP: Wil jij graag de Elfsteden verkennen met de fiets? Bekijk deze 7-daagse georganiseerde fietsreis van Pharos (met gratis annulatie).
De Fietselfstedentocht
De eerste editie in 1912
In 1912 werd voor het eerst de Elfsteden Rijwieltocht georganiseerd. In tegenstelling tot de schaatstocht kan de fietstocht wel ieder jaar plaatsvinden. Sinds 1912 ging iedere editie door, op 2001 na, om de verspreiding van het mond-en-klauwzeer te voorkomen tijdens de MKZ-crisis.
Sinds 1947 wordt de fietstocht vast op de tweede Pinksterdag gereden. In 2009 werd de naam ‘Elfsteden Rijwieltocht’ veranderd naar ‘de Fietselfstedentocht’.
Lengte en deelnemers fietselfstedentocht
De fietstocht is 235 kilometer lang, een stuk langer dan de schaatstocht. De fietstocht is een toertocht waarbij de deelnemers maximum 25 kilometer per uur mogen rijden. Jaarlijks kunnen er maximaal 15.000 fietsers meerijden. Mensen die al vijf keer eerder meereden, ontvangen een voorinschrijving. De vrije inschrijving voor 2020 begint op 1 december 2019.
Verloop van de elfstedentocht
- Deelnemers starten in 23 groepen van 650 deelnemers.
- De eerste groep start om 05u00, waarna er elke 8 minuten een volgende groep vertrekt.
- De laatste groep vertrekt om 08u00.
- De deelnemers dienen uiterlijk om middernacht weer terug te zijn in Bolsward met alle 15 stempels om de tocht te volbrengen.
- Zij krijgen na afloop een herdenkingsmedaille.
Officiële fietsroute
De Elfstedenfietstocht trekt langs elf steden en enkele kleine dorpen in Friesland. De elf steden staan vast maar de dorpjes kunnen verschillen waardoor de route niet ieder jaar dezelfde is. In tegenstelling tot de schaatstocht, die in Leeuwarden begint, vertrekt de Fietselfstedentocht vanuit Bolsward. Vanaf hier gaat de route verder langs Harlingen, Franeker, Dokkum, Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen en Workum om te eindigen terug in Bolsward.
In alle elf steden zijn er stempelposten waar de deelnemers hun kaart kunnen laten bestempelen. Extra stempelposten vind je in de dorpen Holwerd en Oudemirdum.
De officiële Elfsteden fietsroute
- Van Bolsward via Schettens, Witmarsum, Arum en Kimswerd naar Harlingen, een route van 19 kilometer.
- Van Harlingen via Midlum en Herbaijum naar Franeker, een kort stuk van 8 kilometer.
- Van Franeker via Dongjum, Tzummarum, Minnertsga, Sint-Jacobiparochie, Sint Annaparochie, Nij Altoenae, Ouwe Syl, Oudebildtdijk, Marrum, Ferwert, Holwerd, Hantum en Hiaure naar Dokkum. Dit is een langer stuk van 53 kilometer. In dit stuk vind je halverwege in Holwerd nog een stempelpost.
- Van Dokkum via Sybrandahuis, Burdaard, Tergracht, Bartlehiem, Tickelwurk, Wijns, Miedum en Lekkum naar Leeuwarden. Deze route is 28 kilometer.
- Van Leeuwarden via Marssum, Deinum, Hilaard, Hatsum, Baaium, Winsum, Spannum, Kûbaard en Hichtum naar Bolsward voor een tussenstop. Deze etappe is 32 kilometer lang.
- Van Bolsward via Nijland en Ysbrechtum naar Sneek. Dit stuk is weer korter en maar 10 kilometer.
- Van Sneek naar IJlst, een korte etappe van maar 4 kilometer.
- Van IJlst via Jutrijp, Hommerts, Spannenburg en Tjerkgaast naar Sloten, een route van 18 kilometer.
- Van Sloten via Wijckel, Balk, Kippenburg, Oudemirdum, Mirns en Laaksum naar Stavoren. Dit stuk is 30 kilometer lang. In Oudemirdum vind je nog een stempelpost.
- Van Stavoren via Molkwerum naar Hindeloopen, een stuk van 10 kilometer.
- Van Hindeloopen naar Workum, nog een kort stuk van 11 kilometer.
- Van Workum via Parrega terug naar Bolsward, een laatste stukje van 12 kilometer.
- Een kaart en uitgeschreven route vind je hier.
Route langs de schaatstocht
Naast de route van de Fietselfstedentocht kan je door middel van het knooppuntennetwerk ook een fietsroute langs de schaatstocht rijden. Deze route begint in Leeuwarden, bij knooppunt 63 en gaat via Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum de tocht rond.
De fietstocht is uitgezet met knooppunten die je hier kan terugvinden.
MINI 11
De zaterdag voor de Fietselfstedentocht wordt sinds 1972 de MINI 11 gereden. Deze tocht loopt niet via de elf steden en is vooral gericht op kinderen die samen met familie een verkort parcours van 40 kilometer rijden. De tocht begint net als de grote Fietselfstedentocht in Bolsward, en gaat vervolgens via Nijland, Wolsum, Blauwhuis, Parrega, Ferwoude, Gaast, Piaam, Idsegahuizum, Allingawier, Exmorra, Schraard en Schettens weer naar Bolsward.
De Elfstedentocht met de fiets of met de auto
De routes van de Fietselfstedentocht zijn het hele jaar door toegankelijk, je hoeft dus niet te wachten op de dag van het evenement om het parcours te fietsen. Waar je met de Fietselfstedentocht de route in één dag dient af te leggen, kun je de rest van het jaar de route in meerdere dagen rijden. Zo kun je de Elfstedentocht combineren met een bezoek aan de gezellige Friese steden en heb je de mogelijkheid om de route af te leggen met de auto.
Arrangementen
Tegenwoordig bestaan er heel wat speciale arrangementen voor een vakantie rondom de Elfstedentocht. De arrangementen variëren in duur, afstand en service en kunnen 3 tot 7 dagen duren. Je kiest dus zelf in hoeveel dagen je de route wilt afleggen.
- Een 7-daagse elfstedenfietstocht langs de schaatsroute boeken. Je start in Leeuwarden en overnacht in verschillende hotels met inclusief ontbijt en diner.
- Een culinaire elfstedenfietstocht van 7 dagen met na iedere fietsdag een heerlijk 3-gangen diner boek je hier.
- Een verkort traject waar je zes van de elf steden uit Friesland leert kennen in 3 dagen boek je hier. Dit arrangement leert je ook de Friese Meren route kennen.
- Met de auto kun je de route in drie dagen af leggen. Dit arrangement biedt twee overnachtingen inclusief ontbijt en drie-gangen diner.
Leeuwarden
Leeuwarden is de hoofdstad van Friesland met 108.000 inwoners. Het is ook een van de oudste steden van Nederland. De historische binnenstad en een aantal wijken uit de 19e eeuw zijn dan ook erg mooi met hun pakhuizen, kerken en oude winkelpanden.
Een handvol bezienswaardigheden wanneer je Leeuwarden bezoekt zijn het Westerpark, het Nieuwe Kanaalgebied en de Hollanderwijk. Het oudste monument van Leeuwarden is de Jacobijnerkerk met het Christian Müllerorgel uit de 13e eeuw. Buiten de stad vind je ook twee typische molens: de Bullemolen en Froskepôlemolen.
In Leeuwarden kan je erg leuk overnachten. Een heel leuke plek is Hotel & Restaurant Weidumerhout. Hier kan je in een luxe kubus slapen bij een authentieke Friese boerderij met een boomgaard en prachtige tuin. Er zijn royale kamers beschikbaar en een Finse sauna. Hier heb je een wondermooie buitenbeleving en uitzicht op de groene omgeving
Tip: Overnachten in een luxe kubus in groene omgeving? Boek hier je kubus in het mooie Leeuwarden.
Sneek
Sneek is ook een van de grotere plaatsen langs het parcours van de Elfstedentocht met zijn 33.000 inwoners. De stad ligt bij het Sneekermeer en was een aantal eeuwen geleden de hoofdstad van het gewest Friesland. Sneek heeft een aangename historische binnenstad die dateert van de 10e eeuw. De Waterpoort is zowat het symbool van de stad.
Verder staat ook watersport hier centraal. Ieder jaar in augustus gaat de Sneekweek door: een festival voor zeilers op en rond het Sneekermeer. Het is meer dan wat zeilboten kijken. In de hele stad gaan tal van culturele evenementen door tijdens die week. Ieder jaar komen er zo'n 100.000 bezoekers op af en nemen er zo'n 1.000 zeilschepen deel.
Je vindt er ook een aantal musea terug zoals het Fries Scheepvaart Museum en het Nationaal Modelspoor Museum. Culinaire specialiteiten zijn de drabbelkoek en de geestrijke kruidige drank Berenburg.
TIP: Overnachten dichtbij het centrum van Sneek? Dan kan je verblijven in Het Toppunt Sneek. Deze accommodatie ligt heerlijk aan het water, omringd door bootjes. Boek je overnachting bij Het Toppunt Sneek.
IJlst
IJlst is een pak kleiner dan Leeuwarden of Sneek. De stad telt ongeveer 3.000 inwoners. IJlst is de plaats waar de rivieren Geeuw en Ee samenvloeien. De twee rivieren bepalen dan ook in grote mate het stadsbeeld. Vooral de centrale as van de Ee zorgt voor een charmant panorama met de tuintjes die achter de huizen aan het water grenzen. De tuintjes aan het water worden ook wel "bleken" genoemd omdat de inwoners ze vroeger gebruikten om hun was te bleken.
Er staan ook twee molens vlak naast elkaar: De Rat en de Terpensmolen. De eerste is een van de drie molens in Friesland die bedoeld zijn om hout te zagen en er is ook een houtwerkplaats met museum dat je kan bezoeken. De Terpensmolen is dan weer een gewone typische poldermolen. Die stond oorspronkelijk in Sneek maar is naar IJlst verhuisd in 2011.
TIP: Leuk en centraal overnachten in IJlst kan je doen in de Stadsherberg 'Het Wapen van IJlst'. Hier kijk je uit over de rivier de Geeuw en het is ingericht in pub-stijl met een bistro-restaurant. De stadsherberg ligt op 10 minuten lopen van het treinstation van IJlst. Boek je overnachting in de Stadsherberg.
Sloten
Sloten is een kleine 13e-eeuwse vestingstad die vandaag ongeveer 715 inwoners telt. Het is de kleinste stad van Friesland. De stadswallen en de structuur van de stad zijn vandaag nog bijna identiek aan het oorspronkelijke stadsontwerp, waardoor je er eventjes terug in de tijd waant. Vanuit de lucht heeft de stad de vorm van een ui, daarom wordt het ook wel eens de uistad genoemd ofwel de Sipelstêd in de Friese taal. Om die reden draagt ook de jaarmarkt van Sloten de naam Sipelsneon. De markt vindt op de laatste zaterdag van juni plaats.
TIP: In Sloten zijn er niet zo veel accommodaties, maar ga een beetje verder en je vindt fijne plekken om te overnachten. Scenic Holiday Home in Balk is een aanrader. Dit vakantiehuis is super gezellig, heeft een prachtige tuin en watersportfaciliteiten. Je kan er ook fietsen huren. Boek je overnachting bij Scenic Holiday Home.
Stavoren
Stavoren is een andere kleine stad in Friesland met ongeveer 950 inwoners. De stad zou al in 300 v. Chr. zijn ontstaan. In 1979 werd de naam gewijzigd van Staveren naar Stavoren, vooral omdat de nieuwe naam beter te onthouden zou zijn. Ook in Stavoren vind je aardig wat overtuinen of "bleken". De typische tuintjes die worden begrensd door een waterloop. Een paar andere bezienswaardigheden zijn de gietijzeren vuurtoren uit 1885 aan het Ijsselmeer en het beeld van Het Vrouwtje van Stavoren waar een plaatselijke stadssage aan vastzit.
De vrouw zou een rijke koopmansweduwe zijn geweest die uiteindelijk al haar rijkdom kwijtspeelde en in armoede belandde door het lot iets te veel te tarten. Ze gooide haar gouden ring in zee terwijl ze stoer verklaarde dat de kans dat ze ooit in de bedelstand zou vervallen, even groot was als de kans dat ze haar ring ooit terug zou zien. Op een dag kreeg ze echter een vis voorgeschoteld die de gouden ring in zijn maag had. Vanaf dan ging haar rijkdom bergaf.
Er is ook een hotel dat de naam "Vrouwe van Stavoren" draagt. Het is meteen ook een van de meest opmerkelijke hotels van Friesland. Je kan er namelijk slapen in een wijnvat. Het hotel heeft 12 wijnvaten van 15.000 of 23.000 liter omgebouwd tot unieke kamers. Er zijn zelfs wijnvaten waarin een wellnessruimte is ingericht.
Zin om ook eens te overnachten in zo'n wijnvat? Boek hier je wijnvat in Hotel De Vrouwe van Stavoren.
Hindeloopen
Hindeloopen ligt aan het IJsselmeer. Het is een vissersdorpje met ongeveer 870 inwoners. Na Sloten is dit de kleinste van de Elf Steden. De stad is grotendeels beschermd erfgoed, met monumenten zoals de Schutsluis, de oude vissershaven, het blauwe hok en de houten ophaalbrug. Het is zo'n typisch stadje waar je de invloed van de Gouden Eeuw nog ziet.
Maar de bekendste erfenis uit deze stad is de Hindelooper schilderkunst, die vooral in de 17e en 18e eeuw furore maakte. Over heel de wereld vind je meubels, kisten, valiezen, borden, keukengerei en klompen in deze schilderstijl. De voornaamste kleuren zijn rood, blauw, wit en groen. De objecten worden beschilderd met sierlijke motieven van bloemen en bladeren. Vandaag zijn er nog een aantal bedrijven in Hindeloopen die deze kunst produceren.
TIP: Wil je eens iets anders? Wat dacht je van overnachten in een fijne caravan met voortent! IJsselmeer Homes aan het strand biedt watersportmogelijkheden, een mooie patio en tuin. Boek je overnachting bij IJsselmeer Homes.
Workum
Workum is een iets grotere stad met ongeveer 4500 inwoners. Ook hier is een groot deel van het stadsgezicht beschermd. Workum wordt in twee delen gesplitst door het kanaal "Diepe Dolte", dat het IJsselmeer verbindt met het Zandmeer. De bekendste figuur uit Workum was kunstenaar Jopie Huisman (1922 - 2000). Hij stond erom bekend dat hij alledaagse voorwerpen verzamelde om ze met minutieuze precisie na te tekenen of schilderen. In het Jopie Huisman Museum kan je zijn werk gaan bekijken.
Andere musea zijn het Museum voor kerkelijke kunst aan Noard. In de Waag is dan weer het Museum Warkums Erfskip gevestigd, waar je meer leert over de geschiedenis van de stad. In het Pottenbakkershûs vind je dan weer een mooie collectie aardewerk van plaatselijke pottenbakkers.
TIP: In Workum kan je fijn overnachten in B&B de Garaazje. De accommodatie beschikt over een tuin en terras en biedt een heerlijk continentaal ontbijt. Boek je overnachting bij B&B de Garaazje.
Bolsward
Bolsward is met 10.000 inwoners een van de grotere van de Elf Steden. Ook dit is grotendeels een erfgoedstad die heel wat te danken heeft aan de Gouden Eeuw. De oude binnenstad typeert zich met de vele grachten. Het staat ook bekend als bedevaartsoord dankzij het 13de-eeuwse Mariabeeld "Onze-Lieve-Vrouwe van Sevenwouden" in de basiliek van Sint-Franciscus. Een andere opvallende kerk is de Broerekerk. Die is eigenlijk een ruïne die in 2006 een glazen overkapping heeft gekregen. Het is een opvallende, maar geslaagde paradox tussen middeleeuwse en hedendaagse bouw.
Andere bezienswaardigheden zijn De Stiekeme Stoker, een ambachtelijke stokerij die Berenburg maakt, de Friese Bierbrouwerij en de drie molens: De Klaver, Tadema's molen en de Tjasker.
Onze tip: in Bolsward zijn er niet zo veel accommodaties, maar Het Weeshuis ligt pal in het centrum van de 'Hanzestad' . Gevestigd in een monumentaal pand dat vroeger een weeshuis was, met grote tuin en terras waar je ezeltjes vindt. 's Morgens geniet je van een ontbijt met verse, lokale specialiteiten en eitjes van eigen kippen. Boek je overnachting in Het Weeshuis.
Harlingen
Harlingen is de vierde grootste stad van Friesland met een kleine 15.000 inwoners. Ze ligt aan de Waddenzee. De Zuiderhaven van Harlingen is een van de belangrijkste havens voor de regio. De stad is een beetje een buitenbeentje. Het Fries wordt hier vrij weinig gesproken in tegenstelling tot in andere steden en dorpen. Harlingen doet daarom ook meer Hollands aan. Heel wat namen van wijken, parken en grachten zijn hier ook niet Fries. De reden daarvoor zou te maken hebben met de handelsgeschiedenis van de stad, die van oudsher op Holland gericht was.
In de haven vind je een paar opmerkelijke bezienswaardigheden zoals de Walvisfontein, de Stenen Man en het Waddenpaviljoen. Vanuit Harlingen kan je ook een veerboot nemen naar de Waddeneilanden Vlieland en Terschelling.
Wanneer je verblijft aan de Waddenzee, is het natuurlijk ideaal om op een boot te overnachten. Historic Boat Langenort is er zo eentje. Op deze boot zijn er maar liefst 3 slaapkamers en je hebt een balkon met uitzicht op zee. Bovendien is er een continentaal ontbijt of ontbijtbuffet beschikbaar op de boot.
TIP: Zin om te overnachten op een historische boot? Boek hier je overnachting op de Historic Boat Langenort.
Franeker
Franeker is een andere historische stad met een kleine 13.000 inwoners. Ook hier behoort een deel van de stad tot de beschermde stads- en dorpsgezichten van Friesland. Het grootste deel daarvan ligt rond het Van Harinxmakanaal.
Opmerkelijke bezienswaardigheden hier zijn het stadhuis in Renaissancestijl en het Planetarium van Eise Eisinga dat dateert uit 1781. Het is het oudste werkende planetarium ter wereld en is gevestigd op het plafond van een klein pand uit 1768, het raderwerk bevindt zich op de zolder. Je kan het planetarium ook bezoeken.
BIJZONDER: Origineel overnachten in Franeker? Wat dacht je van slapen in een omgebouwde bus? De Magic Bus van B&B Lutje Lollum is een unieke slaapplek. Boek hier je overnachting in de Magic Bus.
Dokkum
Dokkum is een bescheiden stad met 19.000 inwoners, maar toch is ze internationaal bekend door een historische gebeurtenis. In het jaar 754 werd Bonifatius hier vermoord, een belangrijke Angelsaksische missionaris die ook heilig is verklaard. Hij wordt gezien als een van de grondleggers van de Rooms-katholieke kerk in West-Europa zoals we die vandaag kennen. Zijn naam komt dan ook heel vaak terug in de stad. Er is een Sint-Bonifatiuskerk, een Bonifatiuskapel, een Bonifatiuspark en -bron.
De stadswallen zijn hier ook in goede staat en worden getypeerd door twee korenmolens. Een modern monument is de IJsfontein. Dat is een van de 11Fountains, waar ook de Walvisfontein in Harlingen bij hoort. 11Fountains was een controversieel project waarbij in 2018 in iedere stad van de Friese Elf Steden een fontein werd geplaatst. Controversieel omdat heel wat inwoners van de Elf Steden geen voorstander waren van fonteinen in hun historische stadskernen.
Een lokale specialiteit is de Dokkumer Koffie. Om het streekproduct te eren, is de oude Koffiebranderij ook opgeknapt en is er een restaurant in gevestigd.
TIP: In Dokkum kan je erg mooi overnachten. Een aanrader is 4-sterrenaccommodatie Hotel De Abdij met een restaurant en bar. Dit prachtige hotel in uniek gebouw heeft een tuin en een terras. Interesse? Boek hier je overnachting in Hotel De Abdij.
Filmpje: wat mag je verwachten van de Fietselfstedentocht?
Benieuwd naar hoe de Fietselfstedentocht eruit ziet? In deze video nemen we je mee naar het prachtige Friesland in het noorden van Nederland. Als je dit zelf ook eens wil ervaren, zal je natuurlijk zelf de fietstocht eens moeten rijden.
Download onze gratis fietsgids Friesland en Elfstedentocht
Herkenbaar: Wil jij ook de Elfstedentocht met de fiets rijden? Onze uitgestippelde reisgids Ontdek Friesland en het IJsselmeer met onze 5 daagse fietsroute Elfstedentocht. Deze route hebben we voor jou uitgestippeld zodat je zeker niets mist van de regio. De route brengt je langs alle belangrijke bezienswaardigheden in Friesland, de volledige fietsgids Elfstedentocht kan je hier kopen.