Laatste Avondmaal van Da Vinci in Milaan bezoeken: Info, tips & tickets
Praktische info voor je bezoek aan 'Het Laatste Avondmaal van Da Vinci' in Milaan + waar tickets kopen?
Leonardo da Vinci heeft tijdens zijn leven in de 15de en begin 16de eeuw heel wat bijzondere werken gemaakt. Zo schilderde hij als kunstenaar onder andere de wereldberoemde Mona Lisa, maar hij werkte tegelijkertijd ook als onder andere schrijver, uitvinder en militair architect.
Het Laatste Avondmaal is te bewonderen in de Santa Maria delle Grazie in Milaan waar Da Vinci het in het einde van de 15de eeuw schilderde. Lees hier over de geschiedenis van het schilderij, ons bezoek en hoe je online tickets kan kopen.
Inhoud artikel
Het Laatste Avondmaal
1.1. Een revolutionair werk van lange adem
Leonardo da Vinci werkte op 43-jarige leeftijd voor de hertog van Milaan, Ludovico Sforza, toen hij door de monniken van het nieuwe Santa Maria delle Grazie klooster aangesteld werd om een kunstwerk in de eetzaal te schilderen. Hij begon eraan in 1495 en maakte in 3 jaar tijd een schildering van 4,6 meter op 8,8 meter.
Da Vinci koos ervoor om geen fresco te schilderen
Een fresco wordt namelijk geschilderd op nat gips en de kunstenaar moet dan ook snel schilderen voordat het gips droogt. Omdat Da Vinci zijn tijd wou nemen voor het kunstwerk gebruikte hij een nieuwe manier van schilderen. Hij maakte een secco op een droge muur met temperaverf. Daardoor had hij niet alleen meer tijd om zijn kunstwerk af te maken, maar kon hij ook levendige kleuren gebruiken.
1.2. Grondige voorbereiding
Het Laatste Avondmaal beeldt de reactie uit van de twaalf apostelen bij de aankondiging van Jezus dat één van hen hem zal verraden. Het beeld is zeer gedetailleerd en geeft natuurgetrouwe reacties weer. Vooraleer hij de figuren op de muur schilderde, bestudeerde hij eerst mensen die hij met de apostelen kon vergelijken.
Hij ging de straat op op zoek naar personen en schetste hun karaktertrekjes in een boek dat hij constant bij zich droeg. Hij begon vervolgens pas met schilderen wanneer hij dacht genoeg materiaal verzameld te hebben.
1.3. Bijbelse reacties van de apostelen
Op het beeld zijn van links naar rechts Bartholomeus, Jakobus de mindere, Andreas, Judas, Petrus, Johannes, Jezus, Thomas, Jakobus de meerdere, Filippus, Mattheus, Thaddeus en Simon te zien. Da Vinci heeft hen zo geschilderd dat hun reacties overeenkomen met de manier waarop zij in het Bijbelverhaal reageren.
Zo zijn Bartholomeus, Jakobus de mindere en Andreas alle drie zeer verrast, terwijl Filippus naar zichzelf wijst en Jezus vraagt of hij het is. Judas zit teruggetrokken naast Petrus en Johannes. Hij heeft daarnaast een zak met zilverstukken in zijn hand, die hij voor het verraad van Jezus ontving. Daarnaast ligt er bij zijn elleboog zout op de tafel, wat vaak gezien wordt als een slecht teken.
TICKETS: Wil jij ook meer te weten komen over dit meesterwerk, ga mee met een gegidste rondleiding, boek je ticket online (prijzen zijn ticket + gids).
Een meesterwerk
Het schilderwerk van da Vinci valt op in vergelijking met andere afbeeldingen van het laatste avondmaal uit de kunstgeschiedenis. Zo valt in dit werk op dat Judas aan dezelfde kant als alle andere figuren in het schilderij zit, terwijl hij in de meeste andere schilderijen altijd als enige aan de andere kant van de tafel geschilderd werd om hem af te zonderen van de andere apostelen.
Ook zit er in Da Vinci’s werk een zekere beweging in het schilderij. Hij heeft de reacties van de apostelen namelijk duidelijk uitgebeeld, terwijl de dertien mannen in de meeste andere schilderijen statisch aan tafel zitten. Daarnaast is het een van de weinige schilderijen waar Jezus en de apostelen niet afgebeeld zijn met een aureool.
Verder wordt dit Laatste Avondmaal ook als een meesterwerk gezien door de manier waarop Da Vinci perspectief gebruikte. Alle lijnen lopen namelijk evenwijdig naar één enkel vluchtpunt op de horizon dat zich net achter het hoofd van Jezus bevindt, waardoor hij nog meer het middelpunt van de voorstelling vormt.
Klik hier om je tickets te reserveren
Restauraties van Het Laatste Avondmaal
3.1. Een vergeten werk
Da Vinci wordt dan wel als een groot genie beschouwd, toch was het Laatste Avondmaal eigenlijk een gefaald experiment. De manier waarop Da Vinci dit werk gemaakt had, zorgde er namelijk voor dat het schilderij erg kwetsbaar was. Het schilderij vervaagde al snel en raakte als gevolg in de vergetelheid. Halverwege de 16de eeuw werd het schilderij al als geruïneerd bestempeld en er werd zelfs een deur in de muur gebouwd.
3.2. Mislukte restauraties en beschadigingen
Desondanks zijn er meerdere pogingen ondernomen om het kunstwerk te restaureren. Zo werd het tweemaal deels gerestaureerd in de achttiende eeuw. Destijds werd het klooster echter ook tijdelijk als gevangenis gebruikt, waardoor de restauraties uiteindelijk niet veel uithaalden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg het werk het nog eens zwaar te verduren toen een groot deel van de kerk vernietigd werd. Hoewel de muur waarop het Laatste Avondmaal was geschilderd beschermd werd door een groot aantal zandzakken, ontstonden er door de trillingen enkele beschadigingen en scheuren in het werk.
Onze tip: koop uw tickets vooraf online, zo hoeft je niet naar de Santa Maria delle Grazie wandelen om ze te gaan kopen en daarna nog eens terugkeren om het schilderij effectief te kunnen bewonderen.
3.3. Het systeem van luchtsluizen in de kerk
Tussen 1978 en 1999 werd het schilderij voor het laatst gerestaureerd en sinds 28 mei 1999 is het weer geopend voor het publiek. Bij de restauratie heeft men geprobeerd om de zaal klimatologisch te controleren met een speciaal systeem om het schilderij te beschermen. Bezoekers komen daarom via luchtsluizen naar de voormalige eetzaal. Tijdens de restauratie is het vuil dat op de muur terecht gekomen was en alle verf van eerdere restauraties weggehaald.
3.4. Infraroodonderzoek en de laatste renovatie
Bovendien werd er met verschillende tests, waaronder infraroodonderzoek, naar details van het originele schilderij gezocht. Sommige delen van het werk zijn opnieuw geschilderd wanneer het onmogelijk bleek om het te herstellen. Die nieuwe delen zijn met een andere kleur geschilderd om aan te geven dat het geen onderdeel vormde van het origineel. Het schilderij ziet er deze dagen weer kleurrijk en gedetailleerd uit, maar de resultaten van de jarenlange vervagingen zijn nog steeds te zien.
De kerk Santa Maria delle Grazie
De Santa Maria delle Grazie is een kerk en klooster uit de vijftiende eeuw dat onder hertog Ludovico Sforza werd gebouwd als familiebegraafplaats. De bouw begon in 1463 onder leiding van architect Guiniforte Solari en duurde tot 1497. In datzelfde jaar werd de vrouw van Ludovico, Beatrice, in de kerk begraven.
De kerk is jarenlang hetzelfde gebleven, tot een groot deel van het complex tijdens een luchtaanval op 15 augustus 1943 werd verwoest. De kerk werd vervolgens grotendeels herbouwd. Toch zijn er nog altijd meerdere fresco’s en andere kunstwerken in het complex te vinden. Zo is er in de eetzaal van het klooster op de muur tegenover het Laatste Avondmaal ook een schildering te vinden van de kruisiging van Christus.
De kerk is één van de meest bezochte bezienswaardigheden van Milaan en staat sinds 1980 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Klik hier om je tickets te reserveren
Weetjes over het kunstwerk van Da Vinci
5.1. De vele details hebben een betekenis
Het Laatste Avondmaal van Da Vinci is een heel gedetailleerd schilderij en opmerkelijk genoeg hebben veel van die details ook effectief een betekenis. We geven enkele voorbeelden:
- Wanneer je zou inzoomen op de arm van Judas, zie je dat hij een zoutvaatje omverstoot, wat ongeluk en verlies symboliseert. Dit zoutvat is dus niet voor niets op die manier geschilderd, want het was het verraad van Judas dat zorgde voor alle ellende.
- De handen van Jezus en Judas reiken naar hetzelfde bord in het schilderij. Ook dit heeft een betekenis: het staat symbool voor het verraad. Jezus zijn woorden waren namelijk als volgt: "Die de hand met Mij in den schotel indoopt, die zal Mij verraden."
- Wetenschappers buigen zich al jaren over welk eten er geserveerd werd tijdens Het Laatste Avondmaal. Is het paling of haring? Een belangrijk detail voor onderzoekers, want het Italiaanse woord voor Paling verwijst naar indoctrinatie en het Italiaanse woord voor haring naar afwijzen van religie. Dit zou dus een verwijzing kunnen zijn naar apostel Petrus die beweerde dat hij geen aanhanger van Jezus was.
Klik hier om je tickets te reserveren
5.2. Spijker & hamer
Da Vinci creëerde een bijzonder en levensecht perspectief in dit meesterwerk en dat deed hij aan de hand van een spijker en hamer. Hij sloeg namelijk een spijker in het midden van de muur en vanaf dit punt spande hij touwtjes naar andere punten van het schilderij om zo een heel realistisch perspectief te kunnen creëren.
5.3. Trieste verleden
Wat nu wordt gezien als een meesterwerk, werd vroeger behandeld als een afdankertje. Er werd in het verleden ontzettend slecht omgegaan met Het Laatste Avondmaal.
- Zo werd er in de 17de eeuw een stuk uit het schilderij geslagen, omdat er plaats moest komen voor een deur.
- Later werd er nog meer schade berokkend door twee oorlogen. Er werden bommen op het gebouw gegooid en soldaten van Napoleon zorgden eigenhandig voor nog meer beschadigingen aan de muur.
- Gelukkig konden experts doorheen de jaren (van 1726 tot 1978) verschillende pogingen ondernemen om het schilderij te herstellen en in zijn eer te redden.
Openingsuren Santa Maria delle Grazie
- De Santa Maria delle Grazie is elke dag geopend van 8u15 tot 19u maar op maandag gesloten.
- Bezoekers kunnen binnen tot 18u45, er worden 35 bezoekers per kwartier toegelaten.
- De kerk en het klooster zijn gesloten op maandagen, 1 januari en 25 december.
- Meer info op de website.
Tickets om het Laatste Avondmaal te bezoeken
Om het Laatste Avondmaal te bezoeken moet je een toegangskaart kopen. Om het schilderij te beschermen, kunnen er slechts een beperkt aantal mensen per tijdslot naar binnen. Elke groep heeft maximaal plek voor 30 personen die het kunstwerk een kwartier mogen aanschouwen. Koop je tickets zo snel mogelijk op voorhand, de kans dat je ter plaatste nog binnen kan is zeer klein.
Tickets dien je daarom best vooraf te reserveren
Wanneer je een ticket koopt, krijg je een tijdslot aangewezen. Wanneer je na het tijdstip dat op jouw ticket wordt vermeld aankomt, kan je helaas niet meer naar binnen. Zorg er dus zeker voor dat je op tijd bent. Tickets dienen minstens 20 minuten voor het aangegeven tijdslot opgehaald te worden.
TICKETS: koop uw tickets vooraf online, zo hoef je niet naar de Santa Maria delle Grazie wandelen om ze te gaan kopen en daarna nog eens terugkeren om het schilderij effectief te kunnen bewonderen. Er zijn ook stadspassen te koop + toegang tot het Laatste Avondmaal. Kijk hier en boek je Milan City Pass online voor € 89.
Een bezoek onder begeleiding van een gids kan dagelijks om 9u en 15u20 in het Engels of om 9u40 en 16u in het Italiaans. Bekijk hier voor alle tours en wandelingen.
Hoe de wachtrijen vermijden?
Dankzij het systeem van de tijdsloten met vooraf gereserveerde tickets zijn er bij de Santa Maria delle Grazie meestal geen al te grote wachtrijen. Toch is het aan te raden om je ticket zo’n half uur voor het tijdslot op te halen zodat je zeker op tijd aanwezig bent. Wanneer je te laat aankomt, kun je niet meer naar binnen.
TIP: Enkel als je je tickets vooraf online reserveert ben je zeker van toegang.
Hoe bereik ik de Santa Maria delle Grazie?
9.1. Te voet
Vanaf het Milane Centrale treinstation is het ongeveer een uur wandelen naar de Santa Maria delle Grazie. Bezoek deze bezienswaardigheid tijdens onze stadswandeling door Milaan.
9.2. Met het openbaar vervoer
De Santa Maria delle Grazie is te bereiken met metrolijn MM1 naar Conciliazione of Cadorna, of met metrolijn MM2 naar Cadorna. De kerk is ook met tram 16 te bereiken. Stap dan uit bij halte Corso Magenta.
9.3. Met de auto
- De Santa Maria delle Grazie bevindt zich in de Zona Traffico Limitato van Milaan, waar je alleen met een geldig en geactiveerd toegangsbewijs mag rijden. Dat bewijs is bij parkeermeters en ATM-bureaus te krijgen.
- Eenmaal je dat bewijsje hebt, kan je het best parkeren bij de parkeergarages Valle op de Vicolo Santa Maria Valle of de parkeergarage aan het Piazza Borromeo.
- Beide bevinden zich op ongeveer een kwartiertje stappen van de Santa Maria delle Grazie.
9.4. Ligging van de Santa Maria delle Grazie op de kaart
Adres: Piazza di Santa Maria delle Grazie, 20123 Milano MI, Italië
- Door de fragiele staat van het kunstwerk mogen er geen foto’s gemaakt worden.
- Aangezien het schilderij zich in een klooster bevindt, moet je voor sobere kledij zorgen die schouders en knieën bedekt. Zelfs met tickets in de hand kun je met ongepaste kleding bij de deur de toegang geweigerd worden.
- Geen tijd verliezen in de lange wachtrijen + zeker zijn dat je binnen kan? Boek je ticket met gids + rondleiding.
Filmpje: het meesterwerk van Leonardo Da Vinci
Is je interesse al opgewekt? In dit filmpje kun je het meesterwerk al even bewonderen en kom je er nog meer over te weten. Om het wereldberoemde schilderij in het echt te aanschouwen, zal je natuurlijk zelf een bezoekje moeten brengen!
Waar overnachten in Milaan?
Ben je nog op zoek naar een aangename verblijfplaats? Wij hebben alvast onze favoriete verblijven voor je opgelijst. Of bekijk meteen het volledige aanbod hotels, B&B's appartementen in Milaan.
- Liever wat minder uitgeven tijdens je verblijf in Milaan? Het Babila Hostel bevindt zich in de wijk ‘Porta Monforte’ en ligt in het centrum van de stad. Het hostel is gevestigd in een gerenoveerd historisch gebouw, waar gasten kunnen overnachten in een slaapzaal of privékamer. Meer info en boeken.
- Maison Borella ligt op anderhalve kilometer van het centrum van Milaan in een hippe buurt vol bars en restaurants. Het viersterrenhotel is prachtig afgewerkt en heeft een gezellig binnenplein met terras. Sommige kamers hebben een balkon met uitzicht op het water. Meer info en boeken.
- Hotel Magville is een 4*hotel in de ‘Zona Risorgimento’ in het centrum van Milaan. Deze accommodatie heeft een bar, een lounge en een gezellige tuin voor alle gasten. De tramhalte ‘P.za Tricolore’ ligt op 5 minuten wandelen en is je verbinding met de rest van de stad. Meer info en boeken.
Download ook je gratis stadswandeling Milaan
Ontdek de stad met onze gratis stadswandeling Milaan en ga op pad! Ideaal om Milaan volledig te verkennen op eigen tempo. Download onze gratis reisgids Milaan, dé ideale start voor je bezoek aan Milaan.